Haal constructies van bestaande, overbodig geworden gebouwen zó uit elkaar dat je de herbruikbare onderdelen kunt ‘doneren’ aan nieuwe bouwprojecten en inzetten in nieuwe constructies. Het IMd-idee van het ‘donorskelet’ is inmiddels uitgegroeid tot een volwassen concept dat zijn weg vindt naar de projectpraktijk. Inspirerende toepassing van deze circulaire variant op het Material Driven Design is Biopartner 5: de multifunctionele nieuwbouw van Biopartner Center Leiden, naar ontwerp van Popma ter Steege Architecten.
Recent afgeronde renovatieprojecten als winkelpanden Hoogstraat, Rotterdam (Rijnboutt) en Het Hof van Cartesius, Utrecht (RHAW Architecture) hebben het pad geëffend voor een meer grootschalige inzet van Circular Driven Design. Tot de nieuwe referenties behoort Biopartner 5, dat het gebouwenkwintet van Biopartner Center Leiden compleet maakt. De vijfde telg van de incubatororganisatie staat echter niet op het bekende Leiden Bio Science Park maar op een vrij nog ontgonnen terrein in Oegstgeest, als exponent én aanjager van de lokale campus-community.
Naast laboratoria en kantoorruimten voor startende ondernemingen biedt het 6.200 m2 grote complex een assortiment aan faciliteiten, van restaurant en vergadercentrum tot terras en wintertuin. De gelaagde gebouwopzet legt de basis voor gemengd gebruik door zowel hightech als lowtech bedrijven. Via transparante stroken in alle gebouwgevels houden de werkomgeving en het omliggende landschap voortdurend voeling met elkaar. Zo werpt Biopartner 5 zich op als de ‘hot spot’ en ‘huiskamer’ van de nieuwe campus.
Daarnaast werkt Biopartner 5 als stimulator en mogelijk katalysator van een duurzame, circulaire invulling van het gebied. De hoofddraagconstructie van het nieuwe gebouw is gemaakt met de onderdelen van de staalconstructie van het bestaande, nabijgelegen Gorleaus laboratorium. Het authentieke staal wordt opnieuw in het zicht toegepast. Hierdoor neemt de nieuwbouw het karakter en de geschiedenis van de oudbouw met zich mee. De ‘nieuwe’ staalconstructie is bovendien zó ontworpen en gedetailleerd dat ook deze constructie later indien nodig weer gemakkelijk kan worden gedemonteerd en hergebruikt. De staalconstructie blijft in de kringloop, noem ’t circulair doneren.
Het concept van het donorskelet staat nog wel voor enkele belangrijke uitdagingen, stelt IMd Raadgevende Ingenieurs. Het ingenieursbureau is te zien als geestelijke vader van het concept en heeft zich als constructeur gebogen over de toepassing in Biopartner 5 en verwante projecten als het nieuwe Stedelijk College Avignonlaan in Eindhoven (RoosRos Architecten; hergebruik stalen liggers uit oude schoolgebouw als kolommen in de nieuwbouw).
Een uitdaging is de afstemming tussen vraag en aanbod van donorskelet-onderdelen. Veel gedemonteerde bouwkundige en installatietechnische elementen zijn relatief kleinschalig en kunnen daardoor vrij eenvoudig tijdelijk in opslag worden genomen, bijvoorbeeld bij de leverancier of producent. Bij grote en zware onderdelen van constructies (draagconstructies, vloeren, gevels, daken) is dat op dit moment vaak nog lastig.
Een tweede uitdaging is een financiële. Het demonteren van bouwdelen is a priori duurder dan het traditioneel slopen van het pand. Dat maakt 't niet gemakkelijk om voor demontage en hergebruik van tweedehands bouwelementen een concurrerende businesscase te krijgen.
Het perspectief ligt in het besef dat de overall waarde van demontage en hergebruik uiteindelijk een stuk groter is. Bouwdelen zoals kolommen, liggers en vloerplaten lenen zich voor hergebruik als bouwdeel en dat is hoogwaardiger dan recycling of verwijzing naar de afvalberg. Vergeleken met de productie van nieuwbouwelementen bespaar je bij hergebruik van bestaande elementen sowieso op grondstoffen, energie, emissies en hinder. Bereken je de milieukosten van beide varianten over de gehele levensduur van de elementen, dan komt het donorskelet als de aantrekkelijkste optie uit de bus, verwacht IMd.
En natuurlijk kan ’t pas een succes worden als het gehele projectteam zich achter het concept schaart. In het project Biopartner 5 is dat in elk geval gebeurd. Behalve de oorspronkelijke constructie wordt ook het puin uit het donorgebouw hergebruikt: voor een groene gevel met diverse inheemse planten. De begroeiing wordt zelfs als een mini-ecosysteem, gevoed met het opgevangen regenwater, doorgezet rondom het gebouw en tot aan het energiedak.
Locatie: Verlengde Wassenaarseweg, Oegstgeest • Omvang: 6.200 m2 bvo • Oplevering: mei 2021 • Start bouw: december 2019 • Start ontwerp: december 2018 • Opdracht: Biopartner Center Leiden • Architectuur: Popma ter Steege Architecten • Constructief ontwerp: IMd Raadgevende Ingenieurs • Advies installatietechniek, bouwfysica en duurzaamheid: Deerns • Advies bouwkosten: IGG bouweconomie • Projectmanagement: Stone 22 • Landschapsontwerp: Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten • Hoofduitvoering: De Vries en Verburg • Demontagewerkzaamheden: Beelen Next • Staalbouw: Vic Obdam Staalbouw • Afbeeldingen: Popma ter Steege Architecten (impressies) en IMd • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal), maart 2021, update oktober 2023.